TEMPER MAKİNESİ: BAKIM-ONARIM PROSESİ
TEMPER FIRINI VE BAĞLI AKSAMLARI/DONANIMLARINDA BAKIM-ONARIM
:
Bu yazımız seramik merdanaler üzerinde yatay temperleme sistemi kullanıldığı varsayımı üzerine inşa
edilmiştir.
Temper fırını ve bağlı aksamlarına yapılan yatırım bir cam
işleme tesisinin en büyük yatırımıdır diyebiliriz. Bu nedenle fırın ve bağlı
aksamları/donanımlarının bakım-onarımı önemsenmesi gereken bir süreçtir.
Temper fırını dört bölümden oluşur:
a.
Cam yükleme bölümü ( merdaneler, switchler )
b.
Fırın ( rezistanslar, seramik merdaneler,
termocouple , kayış veya zincir sistemleri)
c.
Quench ve soğutma ( nozullar, fan , fan bağlantı
sistemleri )
d.
Cam boşaltma bölümü ( merdaneler, switchler )
Bağlı aksam ve donanımlar arasında ise şunları sayabiliriz:
a.
Kompresör
b.
Elektrik Trafosu
c.
Elektrik Panosu ve pano odası
d.
Bilgisayar sistemi (donanım ve yazılım )
e.
Kesintisiz güç kaynağı
f.
Yedekleme sistemi
g.
Fanlar ve fan odası
h.
Bombe temper bölümü ( motor ve soğutma sistemi )
BAKIM-ONARIM çalışmaları 3 ana başlıkta toplanabilir.
1.
Reaktif / arıza bakım : Her hangi bir arıza
meydana geldiğinde bunu gidermek için yapılan bakım-onarım çalışmalarıdır.
2.
Önleyici Bakım/ Periyodik bakım : planlı ve
sistemli bir kontrol mekanizması kurulması, yağlama, ayarlama, bazı parçaların
değiştirilmesi, performans test ve analizlerinin yapılmasını kapsayan
bakım-onarım çalışmalarıdır. Önleyici bakım makinenin ömrünü uzatır,
performansını yüksek tutar, ürün kalitesine olumlu etki yapar, beklenmedik
arızaları minimum seviyeye çekerek duruş sürelerini ve bakım-onarım
maliyetlerini düşürür. ÖNLEYİCİ BAKIM
yapabilmek için makine ve aksamlarının belirli periyodlarda yapılması
gerekli bakım-onarımlarına dair bir çizelge hazırlanmalı ve bu çizelgeye göre
yapılan bütün çalışmalar kayıt altına alınarak makineye ait bir SİCİL KARTI
oluşturulmalıdır.
3.
Öngörülebilir bakım: Makine ve tüm
aksam/donanımlarını topluca gözden
geçirecek şekilde bir genel bakım bazen olanaksız olabileceği gibi genelde
maliyetli de olabilir. Bunun yerine çeşitli parça ve donanımların sürekli
izlenmesi ile standart dışı, bir arızaya yol açabileceği tahmin edilebilen
durumlar saptanır ve bunun için bakım-onarım çalışması yapılabilir. Örneğin iş
sağlığı ve güvenliği yasası ve yönetmeliklerinde yapılan bazı değişiklikler uyarınca yapılması
gerekli revizyonlar olabilir. Makinenin up-grade edilmesi gerekli versiyonları olabilir; program yedeklemesi vb.
gerekli olabilir; şifrelerin yenilenmesi gerekli zamanlar belirlenebilir. Bütün
bunlar da öngörülebilir bakım-onarım kapsamındadır.
BAKIM-ONARIM çalışmalarında iki önemli unsurdan daha
bahsetmemiz gerekli.
1-
İyi eğitilmiş ve tecrübeli makine operatörlerine
sahip olunması: Böyle bir makine operatörüne sahip olmak potansiyel bir arıza durumunun öngörülebilir
olmasını ve sorun büyümeden bunun giderilebilmesini sağlar. Kimi zaman dışardan
bir bakım-onarım personeli olmadan bu ve benzeri düzeltici çalışmaların
operatörce yapılmasını da mümkün kılar. Ayrıca tecrübeli bir operatör, diğer
prosesler hakkında da bilgi sahibi ise, diyelim ki kenar işleme kalitesi
hakkında bilgi sahibi ise fırın içinde cam kırılmasına yol açabilecek bir pahlı
camı fark ederek, bu ürünü bir önceki stepe geri iade ederek temperde duruşa
neden olacak bir arızayı ortadan kaldırmış olur. Dolayısıyla iyi bir temper
operatörü demek, kendi işinde önceki ve sonraki prosesler hakkında da bilgi
sahibi bir personel demektir.
2-
Elinizin altında bakım-onarımda
kullanabileceğiniz bazı parçaların stoklarının bulunması ya da bu parçaları
temin edebileceğiniz tedarikçilere ait detaylı bilgilere sahip olunması. Bunun
için temper bölüm sorumluları ve satın alma biriminin şu bilgilerle donanmış
olmak gerekir.
a.
Makine
parçaları/ aksamı/ sarf malzemeleri vb. hakkında bilgi sahibi olmalı;
bunlar hakkında bir liste oluşturulmalı; Tecrübeye dayalı olarak ya da makine
üreticisi tarafından önerilen stok /yedek parça sayılarının belirlenmesi
gereklidir.
b.
Bunların temin edilebileceği tedarikçilerin ;
tedarik zamanlarının, tedarik yollarının ve en hızlı nasıl tedarik
edilebileceğine dair yöntemlerin , orijinal ürün ve ikame edilebilecek
markaların vb. belirlenmesi gereklidir. Bunların da birer dokuman halinde kayıt altında olması
gereklidir.
c.
(a) ve (b) şıklarında açıklanan çalışmalar
temper bölüm sorumluları + bakım-onarım bölümü+satın alma bölümü işbirliği ile
yürütülmelidir.
Bazı işletmeler tüm bu faaliyetler için dışardan bir
BAKIM-ONARIM SERVİSİ ile anlaşmaktadır. Ancak ben bunu pek önermiyorum. Çünkü
bu tür servisler temperleme prosesi
ve makineleri hakkında pek fazla bilgiye
sahip değillerdir. Bunun yerine fabrika içinde bütün prosesler ve makine parkı
hakkında yetiştirilmiş bir bakım-onarım ekibi kurulması ve bunların elde
tutulmasının daha kolay ve kısa zamanda ve az maliyetli çözüme ulaşılması için
en uygun seçenek olduğunu düşünüyorum.
Temper fırınlarında maliyeti ve kaliteyi birinci dereceden
etkilemesi açısından üç önemli unsur
vardır.
a.
Isıtıcılar/rezistanslar
b.
Seramik merdaneler.
c.
Konveksiyon sistemi
Fırın içinde ısı ne kadar dengeli ve etkili şekilde cam yüzeyine aktarılabilirse temperli camın
kalitesi o kadar iyi olacak demektir.
Dolayısıyla rezistansların kalitesi önemlidir. Rezistans değişimi
üretimde ciddi zaman kayıplarına yol açacağı için bu bölümde doğabilecek bir
arıza bütün üretim-plnlamayı olumsuz etkileyecektir. En sık rastlanan arıza da
rezistans kopması ya da fırın gövdesinde her hangi bir aksama temas ederek
kaçak ve kontak arızasına neden olmasıdır. Bu arızaları gözleyebilmek için fırınlarda
kontrol donanımları vardır. Bunların hepsi aynı işlevi görmez. Bir kısmı sadece
yaydığı ısıyı termocoupl’lar ile ölçer, bazıları daha kompleks ve verimli
cihazlardır. Bu cihazlar ne kadar çok bilgiyi operatöre aktarabilecek nitelikte
ise operatör aynı oranda hem cam kalitesine hem de arızalara ve ayar
değişikliklerine müdahale edebilir demektir.
Özellikle son dönemde düşük emisivite değerine sahip low-e camların
temperi oldukça yaygınlaştı, bu tür camların en iyi verimi alacak şekilde
temperlenebilmesi için ısı yayımı kalitesinin ve kontrol mekanizmalarının önemi daha bir ön plandadır.
Rezistanslar fırın içinde hem alt hem de üst yataklarda
farklı bölümler halinde bağlandığı için her bir bölümün verimi izlenmeli.
Kopukluk, kaçak vb. durumlarında mümkünse en kısa zamanda onarılmalı ya da
değiştirilmelidir. Termocoulpl’lar da aynı şekilde izlenmelidir. Bunlar
herhangi bir arıza öngörüsü olmadan da belirli aralıklarla kontrol edilmeli ,
ayrıca mümkünse yılda bir kalibre edilmelidir.
Cama ısıyı ileten ikinci unsur seramik merdanelerdir. Isınan
merdane cam ile temas ettiğinde kendi
ısısını cama geçirir. Ancak merdanelerin bir diğer önemli fonksiyonu cam
kalitesini doğrudan etkilemesidir. Merdaneler üzerindeki bir deformasyon ya da
üzerine yapışmış kir, toz, cam parçası gibi unsurlar cam yüzeyinde batma,
çizik, sürtünme izi vb. adlarıyla tanımladığımız bir çok kusura neden olurlar.
Bu tür merdanelerin bakımının yapılması, kusurların giderilmesi, temizlenmesi,
parlatılması ya da değiştirilmesi gerekir. Hele ki çift kaplamalı camlar ile uzun süre
çalışılmış ise merdaneler üzerine bu kaplama tozları siner ve kirliliğe yol
açar. Merdane temizliği üretimde duruşa
neden olacağı için önemlidir,
dolayısıyla da temiz kalması için alınacak önlemlere dikkat edilmelidir.
Günümüzde merdaneleri fırın içinden çıkartılmadan temizlenmesini ve parlatılmasını sağlayan cihazlar geliştirilmiştir. Bu cihazlarla çalışılması hem kırılma riskini
en aza indirir, hem de zamandan tasarruf sağlar.
Merdanelerin dönmesini sağlayan sistem genelde zincir ya da kayışla sağlanmaktadır.
Zincir veya kayışlar ısının da etkisi ile belirli zaman sonra gevşemekte ya da kopmaktadır. Bunlar fırın içinde cam kırılması, camların
birbiri üzerine çıkması hatta merdane kırılmalarına neden olabilecek ciddi
sorunlara yol açabilir. Bu nedenle bu tahrik sistemlerinin her gün, çalışma
sürdükçe operatör ve bölüm sorumluları tarafından takip edilmesi gerekir.
Merdaneler konusunda son olarak belirtmek isteyeceğim husus,
özellikle fırın içi seramik merdanelerinin hepsinin aynı seviye ve
kalınlıkta olmalarıdır. Çünkü seviye ve
kalınlık zamanla – kısa sürede olmasa bile- değişebilmektedir. Özellikle
bir kısım merdaneler değiştirip yenileri
takıldığında seviye ve kalınlıklarının diğerleriyle eşdeğer olması tek tek
kontrol edilmelidir. Merdaneler için bir
diğer sorun rulmanlarının bozulması, dağılması, yağsız kalması gibi nedenlerle
çalışmaması yani söz konusu merdanenin dönmemesidir. Bu durum camda sürtünme
izlerine neden olur. Bu nedenle sık aralıklarla kontrol edilmelidir.
Isı iletimini sağlayan üçüncü unsur konveksiyon sistemidir.
Kısaca bunun anlamı ısıyı bir bölgeden diğerine aktaran/transfer eden / sirküle
eden sistemdir. Pazarlama tekniği olarak “tam konveksiyonlu fırın”, “yarı-konveksiyonlu
fırın”, “hızlı konveksiyon”, “güçlü konveksiyon” vb. bir dolu tanımlama ile üreticiler kendi
makinelerinin daha iyi olduğunu anlatmaya çalışırlar. Oysa bu adlar tek başına
bir şey ifade etmez. Hatta konveksiyon sisteminin basınçlı hava üfleme tekniği ya da sirkülasyon tekniği ile çalışıp çalışmadığı bile tek başına bir
şey ifade etmez. Önemli olan kurulu sistemin ne kadar güç ve hızla ısıyı etkili
şekilde fırın içinde sirküle edip etmediği ve bunun kontrol edilip
edilemediğidir. Bu da her temper fırınında farklı yol ve yöntemlerle
sağlanmaktadır. Bu nedenle de adlandırmalara değil işin sonuçlarına bakmak
gerekir.
Sonuç olarak konveksiyon sisteminin sürekli izlenmesi ve
bakım-onarımının yapılması olmazsa olmazlarımızdan biridir.
Fırın kısmında bu üç unsurdan sonra dikkat edilecek diğer
şey elde edilen ısının dışarı kaçmasını önlemektir. Fırın duvarları, merdane kenar çevresi, cam
giriş ve çıkış kapakları sürekli kontrol edilmeli. Isı kaçaklarına neden olacak
deformasyonlar ve arızalar hemen giderilmelidir.
Quench ve soğutma bölümü ısıtma kadar önemlidir elbette.
Üstelik fan arızaları iş sağlığı ve güvenliği açısından ciddi tehlikeler de
yaratabilmektedir. Bu nedenle fanların personelin çalıştığı bölümlerden sağlam
bir duvar ve ses yalıtımı ile ayrı bir oda içinde olması gereklidir.
Fanların yağ seviyelerinin kontrolü ve fan odasının
temizliği, fanın balansının bozuk olmaması; pervanelerin kanatlarında hasar
oluşmaması; göbek rulman yataklarının düzgün çalışması vb. detayların hepsi burada belirtmemiz gereken diğer önemli
bakım-onarım faaliyetleri arasındadır.
Fanlardan gelen havanın quench ve soğutma bölümüne
dağılımını sağlayan hava kanallarının temizliği, hava kanalları ile nozulları
birbirine bağlayan torbaların sağlamlığı,
nozullar üzerindeki deliklerin tıkalı olup olmadığı sürekli kontrol
edilmelidir. Çünkü nozullardaki deliklerden hat boyunca aynı basınç ve oranda hava
gelmezse cam yüzeyinde dalgalanma ve parça sayısında dengesiz bir dağılım
gözlenecektir.
Cam yükleme ve boşaltma kısmına gelince: bu bölümlerde merdaneler üzerindeki kevler’in yıpranmış
olması, merdane üzerindeki sarmal şeklinin bozulması vb. her ayrıntı verimli
bir proses için önemlidir. Örneğin bu kevler’in deforme olması bombeli cam
üretiminde daha önemlidir. Cam radüsünün yay boyunc eşit değerde çıkmamasına
bile yol açabilir.
Yazımızda biz sadece temel bazı ayrıntılara değinebildik. Ancak her işletme,
temper fırınının özelliklerine ve üretim yapmakta olduğu müşteri ve sektör
hassasiyetlerine göre detaylı bir tablo çıkartmalı; fırın , makine ve diğer
aksamlarıyla ilgili bakım-onarım işlemlerini ve periyodlarını tek tek
listelemeli; bunların kim ya da kimler tarafından kontrol edileceğini ya da
gerçekleştirileceğini bu listeye kayıt etmelidir.
Son olarak da bütün bu çalışmalar kayıt altında alınmalı; en
azından her yıl sonunda bir bu kayıtların analizi çıkartılmalı ve gelecek
dönem için bu analizden elde edilen sonuçlara göre yeni bir bakım-onarım planı
oluşturulmalıdır.
Üst yönetim de bu analiz raporlarını incelemeli, kontrolünü
yapmalıdır ki, alt ve orta kademe bu çalışmaların izlendiğini, gerektiğinde
takdir edildiğini ve önemsendiğini anlayarak kendini ve çalışmalarını bu
yönetim anlayışına uygun şekilde konumlandırabilsin.
